نگاهی به چند تخلص شعری مشهور و دلیل انتخاب آن‌ها

سلام بر زرنه-- بعضی‌ها علاوه بر نام شناسنامه‌‌ای، یک نام دیگر هم دارند. بعضی از روزنامه‌نگاران و نویسندگان هم مطالبشان را با اسم مستعار می‌نویسند. به این نامِ دوم در ادبیات فارسی «تخلص» گفته می‌شود که در بین شاعران از گذشته تا امروز وجود داشته و از قرن ششم به بعد، کم کم جای خود را در شعر فارسی باز کرده است. اولین شاعری که از تخلص شعری استفاده کرد، رودکی سمرقندی بود و اولین شاعری هم که تخلص را وارد غزل کرده، سنایی غزنوی است. تخلص، علاوه بر این که یک جور امضا برای شاعر است، باید خوش‌آهنگ و خوش‌وزن هم باشد.

سعدی

ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلح بن عبدا... بن مشرّف، همان «سعدیِ» خودمان است. گفته می‌شود علت انتخاب تخلص «سعدی»، زندگی او در دوره فرمانروایی اتابک سعد بن زنگی بن مودود سلغری است. ۹۷ درصد غزل‌های سعدی تخلص دارند.

حافظ

دو دلیل برای انتخاب تخلص «حافظ» وجود دارد؛ یکی این که، خواجه شمس الدین محمد، حافظ قرآن بوده است. دیگر این که او موسیقی می‌دانسته و صدای خوشی هم داشته و حافظ مقام های موسیقی بوده است. حافظ در دو، سه مورد، در اشعارش، به این نکته اشاره می‌کند.

خاقانی

نام اصلی خاقانی که به شاعر صبح هم معروف شده، افضل الدین بدیل بن علی است. او در ابتدا تخلص «حقایقی» را برای خود انتخاب کرد و بعد از این که وارد دربار خاقان اکبر، منوچهر بن شروانشاه شد، شعرهایش را با تخلص «خاقانی» امضا کرد.

سایه

«سایه» تخلص غزل‌سرای معاصر، هوشنگ ابتهاج است. خودش درباره علت انتخاب این تخلص می‌گوید: «کلمات برای من بُعدهای مختلف دارند و برایم سرد و گرم هستند. در کلمۀ «سایه» یک مقدار آرامش و خجالتی بودن و فروتنی و بی آزار بودن هست و این‌ها برای من جالب بود و با طبیعت من می‌ساخت».

نیما

«نیما» تخلص علی اسفندیاری، پدر شعر نو فارسی است. این واژه نام یکی از اسپهبدان طبرستان و جدّ او و به معنای «کمان‌دار بزرگ» است. علی اسفندیاری در سال ۱۳۰۰ خورشیدی نام خود را به نیما تغییر داد.

شهریار

«شهریار» یکی از تخلص‌هایی است که از نام اصلی شاعرش مشهورتر است. سید محمد حسین بهجت تبریزی ابتدا تخلص «بهجت» داشت و بعد با دیوان حافظ فال گرفت و تخلص «شهریار» را انتخاب کرد.

میم. امید

مهدی اخوان ثالث، یکی از پنج چهره شعر نو است که تخلص «م. امید» را در اشعارش به کار می‌برد. او با وجود ناامیدی‌اش از اوضاع زمانه سعی کرده است جهان آرمانی اش را در دنیای شعر بازسازی کند و همچنان امیدوار باشد.

الف. بامداد

شاعر شعرهای سپید، احمد شاملو با تخلص «الف. بامداد» شعر می‌سرود. این تخلص استعاره‌ای از شب‌ستیزی و بیزاری او از ظلمت و سیاهی است.